Przejdź do zawartości

Mongolia (region)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Terytoria zamieszkałe obecnie przez Mongołów (obszar mongolskiej irredenty)

Mongolia – termin używany jako synonim współczesnego państwa mongolskiego[1] lub na określenie znacznie większego regionu historyczno-geograficznego w Azji Centralnej, obejmujący rdzenne ziemie ludów mongolskich[2]. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej nie wyróżnia takiego regionu geograficznego[3].

Terytorium historycznej Mongolii zostało zjednoczone przez Czyngis-chana na początku XIII wieku, przez wcielenie do jednego państwa ziem ludów mongolskich, w tym: Mongołów, Tatarów, Merkitów, Kereitów, Najmanów, a w 1207 także Ojratów i Buriatów[4].

Obszar historycznej Mongolii najbardziej ogólnie określano jako terytorium między Wielkim Murem Chińskim a Syberią[5]. Tak też o Mongolii pisał Ferdynand Ossendowski:

W sercu Azji leży tajemniczy, bogaty, olbrzymi kraj − Mongolia. Od spadów Tiań-Szana i gorących piasków zachodniej Dżungarii do leśnych Sajanów i do wielkiego muru chińskiego zajmuje ona największą część Azji Centralnej. Kolebka ludów, historii i legend, ojczyzna największych i najbardziej krwawych zaborców, którzy pozostawili po sobie ruiny swoich grodów stołecznych, już zasypanych piaskami pustyni, swoje czarodziejskie sygnety i stare koczownicze prawa; państwo mnichów i złych duchów, arena koczujących plemion − nomadów rządzonych przez (...) potomków chanów Dżengiza i Kubłaja − to jest Mongolia[6].

Na skraju pustyni Gobi

Inne źródła precyzują, że kraina ta obejmuje dzisiejszą Republikę Mongolii i chińską Mongolię Wewnętrzną[7]. B. Gungaadasz podaje, że podział na Mongolię Północną (na północ od Gobi) i Południową nastąpił w połowie XVI w., a potem doszło do podziału Mongolii Północnej na Wschodnią (chałchaską) i Zachodnią (ojracką)[8]. Podobną podział przyjmuje S. Kojło, stosując jednak trochę odmienne nazewnictwo dla tych samych obszarów: Mongolia Zachodnia, Centralna (Chałcha) i Południowo-Wschodnia[9] Ponieważ księstwa południowe dostały się wcześniej pod władzę Mandżurii (w 1636) niż księstwa północne (Chałcha w 1691 i Ojracja w 1758), to Mongolię Południową zaczęto w XVII w. nazywać Wewnętrzną, a północną – Zewnętrzną[10][11]. E. Murzajew jako część Mongolii wymienia oprócz terenów obecnego państwa mongolskiego także następujące obszary położone dziś w obrębie Chin: północne części Dżungarii, prowincji Gansu, prowincji Qinghai, całe prowincje: Ningxia, Suiyuan, Czahar i Bargę, wskazuje także, że zdaniem niektórych autorów zalicza się do Mongolii także Dżehol[12]. Po zakończeniu podboju Mongolii przez Mandżurię w 1758 roku Mandżurowie oddzielili administracyjnie od ziem Ojratów (Mongołów Zachodnich) jej północną część, wyodrębniając ją w okręg Kobdo i łącząc go administracyjnie z Mongolią Wschodnią. W ten sposób pod pojęciem Mongolia Zewnętrzna zaczęto rozumieć te dwa obszary: Chałchę i okręg Kobdo[13]. Do Mongolii zalicza się też rosyjską Tuwę, która aż do 1911 roku była jednym z ajmaków Mongolii Zewnętrznej (jako Urianchaj) i dopiero w 1912 zostało de facto przejęte przez Rosję, która prawnie ogłosiła ten teren swym protektoratem w roku 1914[14]. Baabar do historycznej Mongolii zalicza też Buriację (Buriat-Mongolię), włączoną do Rosji ostatecznie w 1727 roku[15].

Zjednoczenie historycznej Mongolii było postulatem ruchu panmongolskiego. Postulaty zjednoczenia ziem mongolskich (bez Buriacji) wysuwał już rząd mongolski w 1911 i 1912 r. w trakcie negocjacji z Rosją[16]. W podpisanym traktacie doszło do kompromisowego zapisu – Rosja nie uznała przynależności Mongolii Wewnętrznej, Bargi i Urianchaju do Mongolii, ale zgodziła się na użycie ogólnego terminu Mongolia, zamiast Mongolia Zewnętrzna[17]. Do koncepcji Panmongolii wrócili politycy mongolscy i buriaccy w 1919 roku przy poparciu Japonii i niektórych dowódców Białych (głównie Grigorij Siemionow). Państwo mongolskie miało obejmować Mongolię Zewnętrzną, Wewnętrzną, Buriację i Bargę, a w marcu w Czycie powołano rząd panmongolski[18]. W rozmowach nie uczestniczył dwór Bogdo Gegena[19], który zwalczał ten wariant panmongolizmu (m.in. z powodu zbyt dużych wpływów w postulowanym państwie Burjatów i Bargów oraz na skutek nacisków krajów sąsiadujących), wrogo do tej koncepcji nastawiony był Aleksandr Kołczak i rząd Chin[18]. Do idei zjednoczenia wszystkich ludów mongolskich i powstania na ich obszarze państwa Mongolia nawiązywał też baron Ungern w czasie władania Mongolią Zewnętrzną w 1921 r. i Japończycy w czasie II wojny światowej[20].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ np. E. Murzajew, 1957. Mongolia. Strona 31. PWN.
  2. ↑ np. E. Murzajew, 1957. Mongolia. Strona 31. PWN., także S. Kałużyński określa mianem Mongolii ziemie koczowników zjednoczone przez Czyngis Chana do 1206, przed podbojem przez niego ziem ludów osiadłych, patrz S. Kałużyński, 1983: Dawni Mongołowie. PIW, str. 30 i 36., podobnie Encyklopedia PWN 1966, tom 7, hasło Mongolia, strona 433
  3. ↑ Protokół z 28. posiedzenia Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski (21 listopada 2006 roku)
  4. ↑ S. Kałużyński, 1983: Dawni Mongołowie. PIW, str. 13 i 29-30.
  5. ↑ Ł. Hirba, 1953: Nowa Mongolia. Wiedza Powszechna, strona 30.
  6. ↑ Ferdynand Antoni Ossendowski, Zwierzęta, ludzie, bogowie, Białystok: „Łuk”, 1991, s. 85, ISBN 83-85183-04-3, OCLC 834073461.
  7. ↑ Encyklopedia PWN 1966, tom 7, hasło Mongolia, strona 434, mówi się tam o opanowaniu w 1634 r. przez Mandżurów południowej Mongolii, zwanej od tego momentu Mongolią Wewnętrzną
  8. ↑ B. Gungaadasz, 1986: Mongolska Republika Ludowa, PWN, s. 94.
  9. ↑ Kojło S., 1983: Suche Bator. Książka i Wiedza, strona 8.
  10. ↑ S. Kałużyński, 1978: Tradycje i legendy ludów Mongolii, Iskry, s. 262.
  11. ↑ Daty opanowania przez Mandżurów za: B. Gungaadasz, 1986: Mongolska Republika Ludowa, PWN, s. 96.
  12. ↑ E. Murzajew, 1957, Mongolia, s. 31.
  13. ↑ B. Gungaadasz, 1986: Mongolska Republika Ludowa, PWN.
  14. ↑ Baabar, 2005: Dzieje Mongolii, s. 186-187.
  15. ↑ Baabar, 2005: Dzieje Mongolii, s. 104-106 i 186.
  16. ↑ Baabar, 2005: Dzieje Mongolii, s. 192-194.
  17. ↑ Baabar, 2005: Dzieje Mongolii, s. 194.
  18. ↑ a b Baabar, 2005: Dzieje Mongolii, s. 234-236.
  19. ↑ K. Tur: Posłowie [w:] F.A. Ossendowski, Zwierzęta, ludzie, bogowie, s. 244.
  20. ↑ J. Palmer, 2010: Krwawy biały baron, s.246 i 308.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mongolia_(region)&oldid=62898161”